Walter Crommelin, kasteelheer in Lissewege

Tijdens mijn opzoekingswerken voor mijn tweede boek Spiegelstad in de thrillerreeks Niets is wat het lijkt over de moord op Karel de Goede, kwam ik de naam tegen van een kasteelheer uit Lissewege: Walter Crommelin. Dus ging ik op zoek wie dat was.

Hij komt blijkbaar onder verschillende namen voor op verschillende plaatsen:

Walter ex Lisseweghe
Walter Crommelin (WARLOP, E., Vlaamse adel voor 1300)
Robert Crommelin (Biographie homines remarcq de Flandre Occidentale, III, pag. 45)
Gualterus (het boek van Van Hollebeke uit 1863 over Lissewege)
Walterus ex Liswega in 1128 (De Flou)
Walteri de Lisweg in 1130
Waterus Crumelin (rond 1183)
Walterus Crumbelin in 1160/68

Wat zeker is, is dat deze Walter vermeld wordt als schoonzoon van Didier Haket/Hacket die betrokken was bij de moord op Karel de Goede (lees dit blogartikel over de kasteelheren van Lissewege en de betrokkenheid bij de moord op Karel de Goede). Meer vond ik niet.

Website van de familie Crommelin

Gelukkig kwam ik op een zeer uitgebreide Engelstalige website terecht van iemand die aan stamboomonderzoek deed en daarin veel opzoekingen had gedaan rond Walter Crommelin. Het is een opsomming waar je de naam kan terugvinden.

Ik nam contact en heb toestemming gekregen om de tekst te vertalen en te publiceren op de website van VisitLissewege.

Hieronder vind je de (letterlijke) vertaling van deze tekst (met enkele verduidelijkingen):

Gwalterus de Liswega wordt genoemd als testis (= getuige) in een document over de gebieden van Lissewege en Oostkerke door de graaf van Vlaanderen, Willem van Normandië (1127/28). Walter wordt vermeld onder de barones et principes Flandriae.

Walterus Clomlyn wordt vermeld als getuige voor het jaar 1130 gegeven door graaf Diederik van de Elzas (1128 - 68) in een schenking aan S. Bartholomaei Abbatia Quercetana (= de Eekhoutabdij) te Brugge.

Er is een contract van 1133 gevonden tussen de graaf van Vlaanderen, Diederik, enerzijds, en Robert, zoon van Hacket (van de clan Erembald) en (zijn verwant) Walterus Crommelin anderzijds, betreffende de teruggave van de aanspraken van de abdij St.-Pieter uit Gent op de alluviale gronden van Testerep en het tiende deel van het dorp Groede. Het lijkt erop dat dit document later in de 13e eeuw werd gemanipuleerd om een onrealistische wet te verzinnen in het belang van de abdij om hun aanspraken te legitimeren.

De kasteelheer, Brugensis Haket, had deze nieuwe alluviale gronden onrechtmatig in handen gekregen om ze te bezetten. Door deze akte moest hij nu afstand doen van deze gebieden. Dit werd ook aanvaard door zijn schoonzoon Walter Crommelin, en ook door zijn andere zonen.

Vóór de 14de eeuw werd Oostende (Oostende, Oethende) "te Strep" (Testreep) genoemd - een dubbeldorp waarvan het westelijk deel in 1334 door een storm werd weggevaagd.

In het onderzoek over de moord op graaf Karel de Goede staat vermeld:

"La femme Watier de Lisseweghe, fille le chastelain Haket... "

Deze zelfde persoon zou degene kunnen zijn die genoemd wordt in een document uitgegeven door Diederik van de Elzas, graaf van Vlaanderen, betreffende een belastingvermindering voor de inwoners van het moeras van Gistel: "his testibus subtitulatis ...Waltero Cravel ... hoc factum est in camera Hacketti castellani ..." .

II. Walter (Gualterus) [zijn zoon of kleinzoon (?)

Hij werd geciteerd voor de jaren 1160 - 68, en opnieuw vermeld in verband met een schenking aan Lissewege door Walterus Crumelin in 1183. Maar vanaf nu zien we dat de bijnaam "Crommelin" zijn familienaam werd en deze werd toegepast op leden van deze familie. Hoe lang zij in Lissewege verbleven weten we niet.

Maar enige tijd later moeten ze Lissewege hebben verlaten en burgers van Gent en/of Kortrijk zijn geworden, want de hieronder genoemde 'Balduinus' is de eerste bekende Crommelin in Gent.

Waarschijnlijk moeten we deze conventie van het vastleggen van familienamen interpreteren met een nieuw beleid van de graven van Vlaanderen, Diederik van de Elzas (1128-68) en zijn zoon Filips (1157/67 - 91), om een nieuwe publieke vrede te vestigen na de turbulenties van 1127/28 en om de economische groei in de grotere steden te bevorderen.

Walter Crommelin leek van adellijke afkomst of een lid van de adel te zijn. Hij wordt genoemd als "miles magni generis et divitiarum plenus" en behoorde tot de "barones et principes Flandriae" van Willem Clito, en rond 1128 van de graaf Diederik van de Elzas. Dit kan bevestigen dat Walter Crommelin en zijn nakomelingen tot de Vlaamse adel behoorden door:

de attributen van rijkdom ("magni generi et divitiarum plenus"),
als een prominente figuur aan het hof
zijn status als ridder ('miles')

We kunnen dus concluderen dat hij van adel is als we rekening houden met vrijheid, adeldom van geboorte, bezit van grondbezit en een residentie, die we waarschijnlijk allemaal aan Walter kunnen toeschrijven.

Wapenschild Crommelin zonder Franse lelie

Wapenschild familie Crommelin zonder Franse lelie - Bron: Wikipedia

De verhouding tussen de graven en de adel in de tijd van Walter kan alleen worden geïnterpreteerd in de context van een veranderende sociale wereld, die te ingewikkeld is om te bespreken. Moeilijke problemen vloeien ook voort uit de bronnen, bijvoorbeeld de dubbelzinnige term "miles", en de "milites" en "nobiles" als twee hoofdgroepen van adel die door Galbert worden genoemd. Maar er waren ook de "ministeriales" (ridders), die "milites" werden genoemd met elementaire dienstfuncties en die de nieuwe adel werden (zoals de Erembalds dat waren), en later werd dezelfde term toegepast op soldaten van lagere rang. Als we dit alles beschouwen in het licht van de veranderende sociale omstandigheden, moeten we aannemen dat geboorte, en niet dienstbaarheid en vrijheid, het enige echte kenmerk van een edel persoon was.

We moeten Walter dus scheiden van de "ministeriales" en hij moet dus tot de "oude adel" hebben behoord. We kennen zijn voorouders niet (waarschijnlijk uit het huis van Lissewege) en weten niet wat er verder met hem gebeurd is, vooral na de moord (hierboven vermeld), en de teruggave van zijn rechten. Maar uit de bekende afstammelingen blijkt dat zij alle attributen van hun adellijke status bezaten, (b.v. door de bevoegdheid tot schenking en het recht om voor het hof te verschijnen). Om deze reden werd een tweede Walter Crommelin (zie boven) genoemd als Baron van Diederik. Maar wat er in latere tijden met hun adel is gebeurd, weten we niet.

Wapenschild familie Crommelin met Franse lelie - Bron: Wikipedia

Dit is alles wat ik dankzij het werk van de nazaten van Walter Crommelin heb mogen publiceren van hun website.

Maar hoe zit het nu met de moord op Karel De Goede en Walter Crommelin?

Walter Crommelin van Lissewege en de moord op Karel De Goede

Het belangrijkste document is het dagboek van Galbert van Brugge, De multro, traditione et occisione gloriosi Karoli comitis Flandriarum. Het is een beroemd epos over de gruwelijke moord op de graaf van Vlaanderen, Karel de Goede (1127) door zijn eigen vazallen en voormalige slaven van de Erembald clan.

Karel de Goede - Bron: Wikipedia

Galbert van Brugge was notarius onder de graven Robert II (Robrecht II), Balduin VII (Boudewijn VII), en Karel de Goede (1119-1127), en later Willem Clito (1127-28) en Diederik van de Elzas (1128-68). Dit verhaal is van een verbazingwekkende kwaliteit en laat ons de gebeurtenissen van 1127/28 zien als een keerpunt in de politieke en sociale geschiedenis van middeleeuws Vlaanderen.

Deze familie van de Erembalden klom in de 11e eeuw op van slaafse afkomst tot de hoogste positie aan het hof van de graven van Vlaanderen en huwde met vele adellijke families om haar positie in de adel van Vlaanderen te verzekeren. Toen hun niet adellijke afkomst werd ontdekt, was Karel van plan Bertulf te degraderen en de titel van provoost aan zijn eigen favoriet over te dragen. Maar de Erembalden reageerden snel en vermoordden de graaf - vlak voor het altaar van Sint Donaas in Brugge op 2 maart 1127. Ze kwamen er echter niet mee weg, want de hele adel en de burgers van Brugge en Gent maakten jacht op het grootste deel van de familie en vermoordden hen.

Walter Crommelin, die in het nabijgelegen Brugge woonde, had de ambities van zijn schoonvader, Didier Hacket, gedeeld. Hij was gevestigd in Lissewege en bezat waarschijnlijk grote landgoederen in de kuststreek, misschien wel tot in Oostende en Groede. Hij en zijn zoon (of kleinzoon?) behoorden waarschijnlijk tot de baronnen van Vlaanderen en waren dus aanwezig aan het hof van de opvolgers van Karel de Goede, de latere graven (bv. Diederik en Filips van de Elzas), zoals uit latere documenten blijkt.

Diederik van den Elzas - Bron: Wikipedia

Zijn bijnaam Crommelin (Crumbelin) duidde waarschijnlijk op een misvorming ("misvormde man"), die - zoals gebruikelijk in die tijd - een familienaam werd die aan zijn zoon (of kleinzoon?) werd toegekend. Walter was gehuwd met de dochter van de Erembald Didier (Desiderius) Haket (Hacket, Hackett), de broer van de beruchte provoost van Brugge en vroegere kanselier van Vlaanderen (1091-1127). Deze laatste werd op 11 april 1127 opgehangen, evenals vele leden van de Erembald-Clan. Alleen Hackett overleefde omdat hij naar Lissewege vluchtte en door zijn schoonzoon verborgen werd gehouden.

Uiteindelijk werd Hackett waarschijnlijk hij in zijn oude rechten hersteld, alhoewel hij bij de moord getrokken was. Zoals uit vele documenten blijkt, werd hij opnieuw kastelein van Brugge onder graaf Diederik van de Elzas, mogelijk in 1130-34 na de dood van de nieuwe kastelein Gervaas van Praet (tegen wie Walter Crommelin met enkele van zijn volgelingen een complot had gesmeed).

Diederik van den Elzas - Bron: Wikipedia

Walter Crommelin, Hackett's schoonzoon en ridder van "Lissewege" die niet zo onschuldig was, en die "een afwachtend spel" had gespeeld, kwam eindelijk weer tevoorschijn. Samen met enkele andere schuldige ridders, edelen en burgers, verlegde hij zijn loyaliteit naar de kant van Diederik. Hij werd er ook van beschuldigd Hackett te hebben helpen ontsnappen en een deel van de schat te hebben ontvangen.

Vervolgens verscheen hij eind maart 1128 opnieuw in Brugge in een proces tijdens de troonsbestijging van Diederik - als erfelijke pretendent om het "Erembaldische ambt" in handen te krijgen - maar hij slaagde er niet in het kasteleinsambt (burggraaf) te bemachtigen. Hij was betrokken bij de samenzwering omdat hij geprofiteerd had van de gestolen grafelijke schat. Later werd hij waarschijnlijk ook in zijn rechten hersteld, terwijl zijn vrouw eigenaar bleef van het bezit. We weten ook dat Diederiek amnestie verleende.