De kerk in Lissewege dateert uit de dertiende eeuw en is een toonbeeld van scheldegothiek. Ze werd gebouwd tussen 1225 en 1275. Daarvoor zou er een vroegere kapel of kerkje gestaan hebben. Het valt op dat in de kerk de symboliek van de kerkbouwers die vaak verbonden worden met de tempeliers is gebruikt. Onder andere de Fibonacci-getallen, vooral het getal dertien werd in het kerkgebouw verwerkt. Wie meer wilt weten kan een rondleiding in de kerk van Lissewege boeken of deelnemen aan de vrije rondleidingen die af ten toe worden georganiseerd.
Via de website van de Erfgoedcel van de stad Brugge kan je een virtuele e-rondleiding van de belangrijkste stukken in de kerk zien: klik op deze link.
Lissewege een halte op weg naar Compostella
De kerk was een halte op weg naar Compostella in Spanje voor de pelgrims uit Scandinavië en de Baltische Staten. Lissewege is dan ook lang een bedevaartsoord geweest. De pelgrims overnachtten in het Jacobshuis (nu café Jacobshuis) en het Spaniënhof. De bouw van de toren begon rond 1265. De bakstenen werden ter plaatse gebakken uit de polderklei, enkel de Doornikse stenen werden via het Lisseweegs Vaartje aangevoerd.
In de kerk is er een Baphomethoofdje, de “afgod” die door de tempeliers zou aanbeden zijn geweest te zien. Het gaat om een sluitsteen aan het begin van het koor van de Onze Lieve Vrouwkerk te Lissewege.
Legende over het ontstaan van de Onze Lieve Vrouwkerk in Lissewege
‘In het begin van de 13de eeuw of mogelijks nog vroeger, kwamen vissers van Koudekerke, (nu het huidige Heist aan zee) naar Lisputwege om in de putten omringd door lis naar paling te vissen. Op zekere dag lag er een houten soort beeld van de Maagd Maria in hun netten, ze namen het mee naar Koudekerke en zetten het in hun kerk. Hun verbazing was groot toen ze opnieuw kwamen vissen, dat het beeld op miraculeuze wijze terug in de put lag, ze visten het terug op en plaatsten het weer in de kerk van Koudekerke. Dit zou tot drie maal toe gebeurd zijn. Dan zagen ze dit als een teken dat O.L. Vrouw wilde dat er een kapel of kerk zou gebouwd worden boven die lisputten. Meteen werd Lisputwege een belangrijke bedevaartsplaats, en met de offergiften werd dan de kerk gebouwd. In 1586 is het originele beeld verloren gegaan door een kerkbrand. Later kwam er een nieuw beeld in lindehout. En heden ten dage wordt het beeld dat in de kerk van Lissewege staat op 15 augustus over gebracht naar Heist om mee gedragen in de processie ter gelegenheid van de zeewijding. Ik weet niet wanneer de naam van Lisputwege verandert is in Lissewege. Zonder dat stuk hout wat op een Maria beeld geleek zou de kerk er waarschijnlijk nooit gekomen zijn. (bron: Belgium View).
Dit is natuurlijk wat er verteld werd. In realiteit werden kerken gebouwd op oudere, heidense heiligdommen. De kerk van Lissewege werd gebouwd op een plaats die wellicht aan een heidense godin was gewijd. Je ziet het ook aan de locatie: boven een waterbron (Keltische godinnen werden vaak geassocieerd met water) en het feit dat de kerk uiteindelijk aan Maria is toegewezen. De Lisseweegse heemkundige en jeugdschrijver Johan Ballegeer vermoedde dat de kerk in Lissewege aan de Romeins-Keltische godin Nehallenia zou gewijd zijn geweest (BALLEGEER, J., “Een brief uit Amerika”, Rond de Poldertorens, 1976, 53-55).
Een beeldenstorm in Lissewege
In 1586 werd door de beeldenstorm van de geuzen de kerk zwaar beschadigd. Zij kon worden hersteld in 1624 dankzij de steun van de aartshertogen Albrecht en Isabella.
Het kerkmeubilair gemaakt door Walram Rombout
In 1652 maakte de lokale ambachtsman Walram Romboudt de preekstoel, het doksaal en de orgelkast. Op de website van de Universiteit van Gent is een artikel terug te vinden over het leven van Walram Rombout. Het is een artikel uit 1959 van de hand van Johan Ballegeer: Walram Romboudt kunstambachtsman van Lissewege (ca. 1598-1668)
De preekstoel van Walram Rombout
Let op de eenhoorn met een vissenstaart
De preekstoel dateert uit 1652. Onderaan de sokkel is een afbeelding te zien van de 4 evangelisten. De kuip van de preekstoel in Lissewege is versierd met acanthusbladeren. Je kan op de kuip ook groene mannen zien. Dit zijn mensenhoofden die met bladeren getooid zijn. Het is een mythologische voorstelling van een gezicht (soms een volledig gestalte) met takken en bladeren als baard- en hoofdhaar.
Op de ribben van de kuip staan er engelen. Je ziet op de preekstoel veel natuurelementen: druiventrossen, bladeren, loof, gecombineerd met gevleugelde engelkopjes. Op de zijkanten van de preekstoel van Walram Rombout zijn ook labyrinten gesculpteerd. De rand bovenaan, ook wel klankbord genoemd, is versierd met eenhoorns, hoorns des overvloeds en acanthusbladeren. In het midden een witte duif als teken van de Heilige Geest. Op de trap zie je aan het begin van de trap twee omgekeerde eikels. De eikel was het teken van de druïde bij de Kelten, van de priester-tovenaar.
(Informatie over de preekstoel: Erfgoedcel Brugge)
Het doksaal van Walram Romboudt
Op het houten doksaal in Lissewege staat het kerkorgel. Het doksaal strekt zich uit over heel de lengte van het transept van de Onze Lieve Vrouwkerk in Lissewege. Het doksaal is ondersteund door twee natuurstenen sokkels met dorische kapitelen. Je ziet er de beelden van de vier evangelisten met hun attributen: van links naar rechts Marcus, Johannes, Lucas en Mattheus. Zij ondersteunen een ionisch kapiteel die allemaal een voetstuk dragen waarop een musicerende engel te zien is. De panelen zijn versierd met schelpen.
(Informatie over het doksaal: Erfgoedcel Brugge)
Het kerkorgel van Walram Romboudt
Het kerkorgel in Lissewege is het orgel met de oudste orgelkast van Brugge. Gemaakt in de zeventiende eeuw (1652) door een dorpeling Walram Romboudt. Hij woonde in Lissewege waar nu restaurant De Pepermolen gevestigd is. De houten orgelkast bestaat uit een rijk uitgewerkt front versierd met hermen, cartouches, gevleugelde engelkopjes, voluten en geprofileerde lijsten. De centraal uitspringende orgelpijpen zijn versierd met engeltjes, cartouches, voluten, festoenen en druiventrossen. Bovenaan bestaat het snijwerk uit acanthusbladeren en druiventrossen. De zijkanten van het orgel zijn versierd met duivels of saters (onderaan) en bazuinblazende engelen (bovenaan). Het orgel is uitgevoerd door de Gentenaar Karel Van Peteghem (1808) met aanpassingen door Bruggeling Hooghuys (1876). In 1951 werd het orgel grondig gerestaureerd door Loncke uit Esen.
Meer verhalen over het orgel kom je te weten op deze blog of tijdens een rondleiding.
Orgelist Franky Segaert geeft in de filmpjes hieronder uitleg over het kerkorgel in Lissewege:
Schilderijen in de kerk van Lissewege
De Onze-Lieve-Vrouw parochiekerk in Lissewege bezit enkele schilderijen uit de Brugse barokschool. Niet van alle schilderijen is de herkomst of de schilder bekend.
De bezoeking van Maria aan Elisabeth
Dit schilderij is een van de beste werken van Jacob I van Oost uit 1652. Meer informatie over Jacob I van Oost vind je op Wikipedia en bij Barok in Vlaanderen.
Een verdere bespreking over de symboliek van dit schilderij kan je lezen in het artikel van BALLEGEER, J., “Jacob van Oosts, Maria en Magdalene in Lissewege”, Rond de Poldertorens, 1991, 88-94.
Je ziet op het schilderij Maria die op bezoek gaat bij haar nicht Elisabet en haar man Zacharias. Het valt op dat Zacharias aan portemonnee vasthoudt die hij verbergt achter een paal. Ook Elisabet heeft een geldbeugel aan haar jurk hangen. Volgens Johan Ballegeer worden hier in realiteit Joost Romboudt en zijn vrouw Maria-Magdalena afgebeeld. Joost, was de broer van Walram Romboudt en de amman van het dorp, dus diegene die een soort ordehandhaver, politiechef als belastingontvanger was voor de graaf. Meer uitleg over de functie van een amman vind je op Historiek.net. Een ander woord voor amman is baljuw, zie de uitleg op Wikipedia. In het artikel van Johan Ballegeer over Walram Romboudt dat terug te vinden is op de site van Universiteit Gent, wordt Joost Romboudt ook vermeld.
Boven het hoofd van Zacharias zie je de abdijschuur van Ter Doest. De kerktoren erboven is nog niet geïdentificeerd van welke kerk dit is. Heb je een idee? Laat het ons weten. Ik gok op de kerktoren van het Grootseminarie in Brugge.
Je vraagt je misschien af waarom? Het refugehuis van de monniken van Ter Doest was gevestigd op de gronden vna het Grootseminarie. Het is maar door de opheffing van de abdij van Ter Doest dat deze gronden uiteindelijk in handen kwamen van de abdij Ter Duinen uit Koksijde waarvan de monniken besloten hun nieuwe abdij te bouwen op de gronden van het voormalige refugehuis van de monniken van Ter Doest.
Aan de andere kant van het schilderij zie je een reiger opvliegen. Dat toont ook aan dat het schilderij in Lissewege geschilderd is en besteld is door de kerkfabriek van de Onze Lieve Vrouwkerk in Lissewege, want er zitten altijd reigers in de Lisseweegse velden.
De verering van Sint-Jacob van Compostella
Een schilderij van Jan Maes uit 1665 in opdracht van de kerkfabriek van Lissewege. Het schilderij stond vroeger op het zijaltaar: het Sint-Jacobsaltaar. Het kerkmeubel stond in de zuidoostelijke kruiskapel van de kerk en is afgebroken op het einde van de zeventiende eeuw. Je ziet de heilige Jacobus met een open boek op zijn schoot. Tegen zijn linkerschouder zie je een pelgrimsstok met kallebas. Een oudere man knielt voor Jacobus. Het is een pelgrim want op zijn schoudermantel draagt hij een schelp en een pelgrimsinsigne (voorstelling van twee gekruiste pelgrimsstaven). De pelgrim heeft ook een kallebas bij zich. Achter hem een geknielde vrouw met een kindje in de armen. Op de achtergrond zie je de onthoofding van Jacobus. In de lucht zweven twee engeltjes waaronder één een martelaarspalm vasthoudt.
(Bron: Erfgoedcel Brugge)
Je kan de verering voor Sint-Jacobus ook zien in één van de glasramen waarop Sint-Jacobus is afgebeeld (zie informatie over het glasraam van Sint-Jacobus op de website van Erfgoedcel Brugge).
Beide verwijzen naar de status van Lissewege als halte op weg naar Compostella voor de bedevaarders die uit het Noorden kwamen.
Christus aan het kruis
Christus aan het kruis is een schilderij dat door Marc van Duvenede is geschilderd en in de kerk te bewonderen is.
Het grote schilderij Christus aan het kruis is bij een bezoek aan de OLV Bezoeking kerk niet te missen. Het dateert uit 1713 en is gesigneerd met M.V.D, wat verwijst naar de Zuid-Nederlands schilder Marc van Duvenede, die het vak leerde van kunstschilder Jan Baptist Herregouts in Brugge
Op het schilderij zien we de kruisdood van Christus in pure barokstijl. Dat is aan een paar elementen op het schilderij goed terug te zien:
- Aan de dramatische lichaamstaal van Maria en Johannes.
- Aan de verticale houding van Jezus.
- Aan de gedraaide weergave van de ruiter.
- Aan de diagonale positie van de vlag.
Wat ook opvalt is de knielende man die de voet van het kruis vasthoudt. Hij draagt een witte pij en heeft een deels kaal geschoren hoofd, waardoor we weten dat het om een cisterciënzermonnik gaat. Het wapenschild rechts onderaan verraad dat het abt Lucas de Vrieze is (Via deze link kan je het wapen van Lucas de Vrieze zien op een koorgewaad). Dat kan betekenen dat het schilderij eerder in de verdwenen huiskapel van de abdij Ter Doest in Lissewege hing (bron: Erfgoedcel Brugge). De ervaringen van abt Lucas de Vrieze in Lissewege kan je lezen in een artikel van Antoon VIAENE “Zomerkermis op het kloosterhof ter Doest. Met politiek deining rond een blauwe schort Lissewege 1709”, in Biekorf, 1967, 304. Het is wel merkwaardig als je het schilderij bekijkt dat ter hoogte van de hand aan het kruis van de abt, je een kindje verborgen ziet zitten. Wat zou de schilder daar mee bedoeld hebben? Een merkwaardige plaats om daar een kind te schilderen, want zover ik weet waren er geen kinderen aanwezig bij een kruisiging.
De kruisweg
In de kerk hangt ook nog werk van de Brugse uitgever, schilder en dichter Louis Beyaert. Hij leidde een atelier in religieuze kunst waar vooral kruisbeelden en kruiswegen werden gemaakt. Op zijn werk in de OLV Bezoeking kerk zien we dan ook een neogotische kruisweg die bestaat uit 14 staties en het lijden van de dood van Jezus moet voorstellen.
De gebeurtenissen op het schilderij laat Louis Beyaert plaatsvinden in een middeleeuwse stad in Vlaanderen. De inspiratie voor dit werk kwam van hoe Hans Memling en andere Vlaamse Primitieven hun personages schilderden.
(Bron: Erfgoedcel Brugge)
Er hangen ook nog enkele andere schilderijen in de Mariakerk waarvan de herkomst onbekend is.
De heilige Agnes
(Bron: Erfgoedcel Brugge)
Sint-Cecilia aan het orgel
(bron: Erfgoedcel Brugge)
Theresa van Avila
(bron: Erfgoedcel Brugge)
Theresa van Avila en Maria-Magdalena
(bron: Erfgoedcel Brugge).
De wereldoorlogen
Tijdens de eerste en de tweede Wereldoorlog werd de kerk opnieuw beschadigd. Er werden bakstenen uit de oude abdij van Ter Doest gebruikt om de kerktoren te herstellen. De brandglasramen met Maria, Sint-Elooi en Sint-Jacobus dateren van na WO II.
Let op het tabernakel van het hoofdaltaar dat verdwenen is
In de kerk zijn er ook enkele merkwaardige grafstenen uit de zeventiende eeuw te bewonderen.
De erfgoedcollectie van de Onze Lieve Vrouw Bezoeking kerk werd in 2019-2020 door Erfgoed Brugge samen met een aantal vrijwilligers in kaart gebracht.
Verborgen symboliek in de Onze Lieve Vrouw Bezoeking kerk te Lissewege
Ik zal eventjes egoïstisch zijn en eerst mijn eigen filmpje voorstellen als auteur Bo Vickery. Pseudoniemen zijn soms moeilijk te handhaven zoals je merkt in dit filmpje. Dit filmpje staat ook eerst omdat bezoekers zouden weten dat ze in een speciaal dorp terecht komen met een eeuwenoude geschiedenis als bedevaartsoord. Het dorp waarvan al eeuwenlang verhalen de ronde doen dat de tempeliers er onderaardse gangen hadden. Met een kerk waarin een getal verborgen zit en veel symboliek waar wij niet meer bij stilstaan. Zelfs de Da Vinci-code komt eventjes kijken. Wil je meer weten? Ga naar de blogpagina, volg een rondleiding of koop mijn thriller Niets is wat het lijkt. Het witte dorp.
De kerk is open gedurende het ganse jaar vanaf 10u tot 17u. De toegang is gratis. Wie de pastoor wil contacteren, kan contact opnemen met EH Maarten Verroens, tel. 050/544544.
