Het Mariabeeld in Lissewege

We zijn vandaag 15 augustus, dus kon een artikel over het Mariabeeld in de kerk van Lissewege niet ontbreken. Over haar houding heb ik het al gehad in het artikel over de zetel der wijsheid of sedes sapientiae.

De Maagd Maria wordt over de hele wereld gevierd: in architectuur, beeldhouwkunst, beeldende kunst (schilderen, tekenen, etc.), mozaïeken, glas-in-lood, muziek, heilige en wereldlijke literatuur, theater, dans en zelfs film. Een bewijs ervan komt ook door onze taal : mtr, matar in Sanskriet, mater, matrone in het Latijn, matrix in het Grieks, mathir in het Oud-Keltisch, mère in het Frans, mother in het Engels, Mutter in het Duits, mamá in het Spaans.

Je herkent de gelijkenis van het woord moeder in bijna alle talen, wat bewijst dat het één van de oudste woorden is in de Indo-Europese taal. Maria heeft haar naam dan ook niet gestolen als moeder.

Laten we eens op ontdekking gaan.

Wat wordt er gevierd op 15 augustus?

We onthouden 15 augustus vooral voor de vrije dag, maar wat wordt er dan gevierd?

Ik antwoordde vroeger altijd 'de hemelvaart van Maria', maar heb ontdekt dit niet de juiste terminologie is. Het is Maria ten hemelopneming. Het is de dag waarop de Kerk gelooft dat Maria, de moeder van Jezus, aan het einde van haar leven door God in de hemel werd opgenomen. Dit wordt ook wel de ontslaping of de dormitio van Maria genoemd. 

Dit is geen hemelvaart, want dat voorrecht is enkel voor Jezus, Maria wordt ten hemel opgenomen. Je zou nu denken dat je als moeder ook met enig respect wordt behandeld, maar nee, je staat als vrouw en als moeder een trapje lager dan je zoon, dus mag je niet ter hemel varen, je moet erin opgenomen worden. Het verschil tussen man en vrouw in de Kerk bestaat dus niet enkel op aarde, maar ook in het hiernamaals.

De gelijkenis van de hemelvaart van Jezus met het beeld van de Egyptische zonnegod Ra die met een schip naar de hemel reisde is overigens opvallend. Jezus is de zoon (zon is maar één letter verschil) van God, dus daarom dat er wellicht enige gelijkenis bestaat met de zonnegod Ra. Of de hemelvaart is te vergelijken met de boot van de farao naar de onderwereld (dat was vroeger overigens geen 'hel', dat is maar later veranderd). Er waren twee boten voor de farao: een voor overdag (Mandjet) en een voor 's nachts (Mesektet). De oude Egyptenaren geloofden dat de zon van oost naar west reisde in een Mandjet en vervolgens met een Mesektet naar de onderwereld terugkeerde. Maar ik wijk af.

 De Bijbel zegt niets over het overlijden of de tenhemelopneming van Maria. Er zijn verschillende legendes en tradities die dit verhaal vertellen. Een daarvan is dat alle apostelen, behalve Tomas, aanwezig waren bij Maria’s dood. Toen Tomas later kwam, zag hij Maria ten hemel opstijgen en kreeg hij haar gordel als bewijs. Een andere versie is dat alle apostelen getuige waren van zowel Maria’s dood als haar tenhemelopneming, maar dat Tomas het niet geloofde totdat hij haar gordel uit de hemel zag vallen.

Maria ten hemelopneming werd al in de 6e eeuw gevierd in Byzantium en later overgenomen door de paus in Rome. Pas in 1950 werd het officieel een dogma (een onfeilbare leerstelling) van de Katholieke Kerk onder paus Pius XII. De Orthodoxe Kerk viert dit feest ook, maar noemen het de ontslapenis of de dormitio van de Moeder Gods. Lissewege bezit overigens een mooie koorkap uit de 15e eeuw waarop de tenhemelopneming van Maria staat afgebeeld.

Op veel plaatsen wordt Maria ten hemelopneming gevierd met processies, bloemen, kaarsen en gebeden. In sommige streken, o.a. Antwerpen wordt op deze dag moederdag gevierd en is er een processie. In Brugge heb je de processie voor OLV van de Blindekens. Processies en deze soort van verering ook dateert van voor het christendom, bijvoorbeeld het beeld van de Germaanse godin Nerthus of Isis werd tijdens feesten bij de eerste volle maan na de lente-equinox (hé, dat is de datum waarop Pasen altijd valt) rondgedragen of op een bark, een schip te water gelaten. Dus zowel de hemelvaart als de processies of ommegangen zoals in Lissewege, hebben deels hun oorsprong in 'heidense' godsdiensten van voor het christendom. Over de Lisseweegse Ommegang volgt nog een ander apart artikel.

Waarom is het Mariabeeld in Lissewege in het goud geschilderd?

Ik vraag me al een tijdje af waarom het Mariabeeld in het goud is geschilderd in Lissewege. Of dit de oorspronkelijke kleur is, is niet bekend. Onlangs vroeg iemand die een rondleiding mij dit en ik moest het antwoord schuldig blijven. Dus heb ik een beetje onderzoek gedaan.

Dit is niet het oorspronkelijke Mariabeeld. Het huidige beeld in Lissewege dateert uit de zeventiende eeuw (1625), maar is een kopie van het originele beeld dat werd aanbeden, maar door de beeldenstorm op 25 juli 1586 werd vernietigd.

Er zijn verschillende reden waarom een Mariabeeld in het goud is geschilderd.

Een mogelijke reden is om de schoonheid en de waardigheid van Maria te benadrukken. Goud is een kostbaar en glanzend metaal dat vaak wordt geassocieerd met koninklijkheid, rijkdom, en heiligheid. Door Maria in het goud te schilderen, wordt ze afgebeeld als de koningin van de hemel en de moeder van God. Nochtans komen vergulde Maria's niet zo vaak voor in kerken.

Een andere mogelijke reden is om de aandacht te trekken en het licht te reflecteren. Gouden beelden vallen meer op dan andere kleuren en kunnen zo de blik van de voorbijgangers of de gelovigen naar Maria leiden. Ook kunnen gouden beelden het licht weerkaatsen, vooral als ze in de zon staan. Dit kan een symbolisch effect hebben van verlichting, warmte, en genade.

Is het je al opgevallen als je in de zomer 's morgens in de kerk komt dat het licht dan exact op het Mariabeeld valt? Zoals in de latere namiddag het zonlicht achteraan de kerk in Lissewege door het zevende raam (zeven = voltooiing, wijsheid, goddelijkheid) op het schilderij aan de doopvont valt, op de Maria-Magdalena die erop staat (het is niet Maria die op dat schilderij staat).

Een derde mogelijke reden is om de historische of culturele context te weerspiegelen. Sommige Mariabeelden zijn in het goud geschilderd omdat ze uit een bepaalde periode of streek komen waar goud een populaire of traditionele kleur was voor religieuze kunst. Bijvoorbeeld, in de Byzantijnse kunst werden veel iconen van Maria in het goud geschilderd om een hemelse sfeer te creëren. In sommige landen, zoals Mexico of Peru, werden veel Mariabeelden in het goud geschilderd om de invloed van de Spaanse kolonisatie te tonen, maar dat zal in Lissewege wel niet het geval zijn, alhoewel er hier ook Spanjaarden in het dorp zijn geweest.

Ofwel verwijst de gulden kleur van Maria gewoon naar de zon, zoals in Openbaring 12:1 (12+1=13):
"1 En er verscheen een groot teken in de hemel: een vrouw, bekleed met de zon, en de maan was onder haar voeten en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren."

Het oudste gouden Mariabeeld bevindt zich overigens in Duitsland in de kathedraal van Essen.

Waarom steunt Jezus met zijn linkervoet op de hand van Maria?

Het valt op dat Jezus met zijn linkervoet op de hand van zijn moeder rust. Wat zou de reden kunnen zijn voor deze houding? Links wordt vaak als minder beschouwd in vergelijking met rechts (voor alle duidelijkheid, dit zijn geen politieke uitspraken). In sommige culturen is de linkerhand onrein omdat deze gebruikt wordt om de billen af te vegen. Maar de oorzaak hiervan ligt  in het woord en de Bijbel.

De oude Kelten vereerden bijvoorbeeld de linkerkant en associeerden deze met vrouwelijkheid en de vruchtbare baarmoeder. Maar vanaf het verschijnen van Eva aan Adams linkerzijde in de verslagen van Genesis, wordt links vaak gekoppeld aan immoraliteit, slecht en zwak.

De rechterhand wordt 100 keer positief genoemd in de Bijbel, terwijl de linkerhand slechts 25 keer wordt genoemd, allemaal negatief. Het boek van Matteüs beschrijft hoe God de volken zal verdelen op de Dag des Oordeels, "zoals een herder zijn schapen van de bokken scheidt; en hij zal de schapen aan zijn rechterhand zetten, maar de bokken aan de linker", waarbij degenen aan de rechterkant naar het Koninkrijk der Hemelen worden gestuurd en degenen aan de linkerkant "vervloekt worden, naar het eeuwige vuur, bereid voor de duivel en zijn engelen".

De nadruk die de Bijbel legt op 'de rechterhand' is een weerspiegeling van het feit dat 90 procent van de mensen  rechtshandig is. De minderheid of wie afwijkt van de grote massa, wordt dus niet zo gunstig bejegend. Zo gebruikt de Bijbel de rechterhand als symbool van kracht en eer, misschien daarom dat Jezus op de rechterhand van Maria zit, maar waarom steunt hij met zijn linkervoet op de linkerhand van Maria?

De rechterhand vertegenwoordigt de godheid. De agressieve hand, de hand van groei en kracht. De rechterhand op iemand gelegd geeft autoriteit, zegeningen, macht, kracht. De rechterhand wordt ook gebruikt om een eed te zweren.

Dit overigens niet enkel in het christendom zo: bij de Maya's worden vijanden vaak naar links kijkend afgebeeld, de overwinnaars kijken naar rechts. In de prehistorie zijn je tekeningen waarbij de rechterarm het zwaard vasthoudt en agressief is, terwijl de linkerhand het schild van de krijger vasthoudt en passiviteit vertegenwoordigt. De linkerhand is ook de niet-agressieve hand die wordt geassocieerd met verval, dood en zwakte.

Taalkundig betekent het Latijnse woord sinister (duister, sinister) 'langs de linkse kant'. De oorspronkelijke betekenis van links was onhandig. Maar denk ook aan het woord 'link': iets dat verdacht of verkeerd is.

Als inwoners van Brugge, als 'Brugse zotten' dus, hebben we wel een probleem, want in de Bijbel staat in Prediker 10:2 :

"De geest van de wijze richt zich naar rechts, maar de geest van de dwaas naar links."

Dus waarom steunt het kindje Jezus met zijn linkervoet op de linkerhand van zijn moeder Maria?

In de Kabbala hebben beide handen positieve betekenissen. De rechterhand symboliseert de hand van zegening en barmhartigheid, terwijl de linkerhand de hand van de koning is en rechtvaardigheid vertegenwoordigt. De rechterhand wordt ook geassocieerd met rechtschapenheid.

Dat kan de reden zijn waarom Jezus op de linkerhand steunt: zijn moeder is de koningin, hij wordt 'de koning der Joden' zoals op zijn kruis zal hangen.

Of misschien hadden de Lissewegenaars toen ze het beeld opnieuw maakten naar het oude beeld nadat dit vernield was na de beeldenstorm gewoon de oude Kelten in gedachten: de linkerhand is een verwijzing naar vrouwelijkheid en de vruchtbare baarmoeder.  Het is volgens mij een verwijzing dat Jezus (de Kerk?) steunt op de vrouw, de religies van de oude moedergodinnen. Maar dat is mijn persoonlijke mening, de mening van een 'Brugse zot'.

Bovendien is de Bijbel een dubbelzinnig boek: de vrouw, de koningin staat niet altijd links. Eén van de zeldzame keren dat ze rechts zit naast God, is in Psalm 45:10 en jawel het goud komt ook terug: 
"de Koningin staat aan Uw rechterhand, in het fijnste goud van Ofir."
Ofir is het goudland vol goud en edelstenen. Het wordt ook vermeld bij Salomon (die van de tempel waar later de tempeliers in Jeruzalem 9 jaar gegraven hebben) en zijn bouwmeester Hiram (een belangrijke figuur voor de vrijmetselaars). Deze psalm is een bruiloftslied, dus aan jullie om te oordelen wat er bedoeld wordt met het goud van dit Mariabeeld. 

O ja, wie linkshandig is en tot die minderheid behoort: veel bekende historische personen waren links en wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat linkshandige vechters meer succes hebben. Misschien toch de volgende keer je zwaard links vasthouden in plaats van rechts :-)?

Jezus en de appel

De titel van dit stukje tekst staat hier nu wel, maar daarvoor heb ik iets meer tijd nodig om dit op te vullen. Wie zich inschrijft op mijn nieuwsbrief krijgt automatisch een verwittiging als ik voldoende interessante dingen over de appel (niet Apple) te vertellen heb.

Of je kan een rondleiding boeken.