Een ruzie leidt tot een kapel van Ter Doest in Lissewege
Halfweg de 17e eeuw had de Ter Duinenabdij in Koksijde de moederabdij van Ter Doest problemen.
Het was de tijd van de Frans-Spaanse oorlog.
Rond 1620 was de Abdij van de Duinen te Koksijde verlaten en verwoest door de beeldenstorm en plunderingen. Er waren ongeveer 15 monniken die zich hadden teruggetrokken in hun hoeve Ten Bogaerde dicht bij Veurne. In Lissewege was de situatie van Ter Doest even erg. Er waren een paar monniken die leefden in het Refugehuis in Brugge (het huidige Groot Seminarie, waar de pandgang nog een origineel stuk is van het Refugehuis van Ter Doest).
Sinds 1559 was de bisschop van Brugge ‘abt’ van Ter Doest. Omdat de inkomsten tegenvielen door blijvende overstromingen van de eigendommen van Ter Doest in Zeeuws-Vlaanderen, wat enkel maar geld kostte, kwam de abt van Ter Duinen, Bernard Campmans en Denis Christophori, de bisschop van Brugge om de beide abdijen samen te voegen onder abt Campmans.
Portret Bernard Campmans biddend bij open kist St.-Idesbald - Bron: Terduinen.be
Bisschop Denis Stoffels, of Dionisius Christophori of Denis Christophoiri - Bron: Wikipedia
Dit akkoord werd goedgekeurd door de laatste monnik van Ter Doest, Jacob Moerman.
Daardoor kon Ter Duinen in 1627 beginnen met het bouwen van een nieuw abdij in Brugge.
Overigens deels ook met stenen uit Ter Doest. Er kwam weer een kleine bloei met enkele monniken en lekenbroeders die zowel in Ten Bogaerde als Ter Doest op de hoeves verbleven.
De zetel was in Brugge sinds 1627, maar Brugge behoorde tot het Spaanse rijk, terwijl Koksijde tot het Franse Rijk behoorde. Net als de domeinen van het Westkwartier (Verune en Sint-Winoksbergen) die Ter Duinen beheerde vanuit Ten Bogaerde in Koksijde.
Kerkschuur Ten Bogaerde (nu een kunstencentrum) - Bron: visitkoksijde.be
Ter Duinen was door vredesverdragen van Münster en Westfalen in 1648 zijn bezittingen kwijtgeraakt in Zeeuws-Vlaanderen aan de Oranjes.
Het gebied van het Westkwartier werd door de oorlog nog een aantal keer veroverd en heroverd door de Spanjaarden, maar uiteindelijk wonnen de Fransen (Lodewijk XIV), toch het pleit.
Lodewijk XIV - Bron: Wikipedia
In 1678 stierf de abt Michiel Bultynck. Dit was het begin van alle ellende.
Want in Brugge dat nog onder Spaans gezag was, werd Martinus Collé verkozen tot de nieuwe abt. Hij vond zichzelf te onbekwaam voor het wereldlijk beheer en zette een stapje opzij ten voordele van Eugeen van de Velde.
Maar in Ten Bogaerde gebeurde een andere abtsverkiezing waarbij Arnold Terrasse, die beheerder was van het Westerkwartier, werd verkozen. De Franse koning steunde dit, net als de abt van de abdij van Clairvaux, die de moederabdij was van Ter Duinen.
Er waren nu twee abten: wie was de werkelijke abt? Arnold Terrasse of Martinus Collé (Eugeen Vandevelde was van miserie overleden zodat Martinus Collé toch abt werd)?
Beide abten hadden hun argumenten natuurlijk waarom zij de enige echte verkozen abt van Ter Duinen/Ter Doest waren. Ze kwamen onderling niet akkoord. Beide abten lieten zelfs hun argumenten met de afwijzing van die van hun tegenstander drukken, zodat die algemeen bekend zouden zijn en hopelijk bijval zouden genereren zodat de andere niet meer zou aanvaard worden als abt. Het leek wel de Amerikaanse presidentsverkiezingen avant la lettre.
De Ter Duinenabdij in Brugge had het Westerkwartier broodnodig voor de inkomsten, maar dat was geen argument.
Collé kon uiteindelijk in 1683 bekomen dat Arnold Terasse afgezet werd na jarenlang procederen bij de Franse koning Lodewijk XIV.
De akte werd overigens ondertekend op 21 juli 1683. Een dag later (22 juli) is het de feestdag van Maria-Magdalena (lees overigens dit blogartikel over de merkwaardigheden in de kapel van Ter Doest).
Na zijn overwinning werden er allerlei huldedichten gemaakt ter ere van Martinus Colle. Soms zelfs met gebruik van chronogrammen (letters die Romeinse getallen voorstellen) om de datum te herdenken: 1683. Ze zijn terug te vinden in het Groot Seminarie in Brugge.
Zo liet het noviciaat een gelukwens bezorgen aan Collé: “CongratVLatIo qUaM DeVoVebat no VItIatVs”: de titel verbergt het jaartal 1683. Meer uitleg over chronogrammen of berekenen wat een chronogram verbergt, kan je doen via deze website. Arnold Terasse kreeg via taalspelletjes een andere naam: zo wordt ‘Aernoudt Terrasse’ omgevormd tot ‘den straats rovere’ en ‘ons staet-verrader'…
Er werden zelfs prenten gemaakt, zoals de onderstaande val van Icarus, waarop je Arnold Terasse ziet dit naar beneden valt met twee ballonnen waarop staat avaritia (geldzucht) en superbia (hoogmoed).
Arnold Terasse valt als Icarus - Bron: Terduinen.be
Martinus Collé stijgt op de achtergrond omhoog richting zijn zetel waar zijn mijter en staf ligt te wachten. De zon op de achtergrond staat in het sterrenteken maagd (ernaast zie je de leeuw en het sterrenteken weegschaal (die tegelijkertijd ook verwijst naar de balans van Vrouwe Justitia).
Als dank liet hij de kapel van Ter Doest bouwen in 1687, waarover je meer leest in dit blogbericht.
Er werden door enkele dorpelingen fundaties gegeven om missen te doen in de kapel. Wie hier meer wilt over weten, kan dit lezen in dit artikel. De eerste mis vond er plaats op 26 januari 1690. Vanaf september 1690 was er wekelijks een mis op zaterdag voor Onze Lieve Vrouw, vanaf 1691 was er een wekelijkse mis op dinsdag ter ere van Sint-Bernardus. Daarnaast waren er enkel loffondaties. Maar de Franse Revolutie gaf uiteindelijk de genadeslag: de kapel werd geplunderd, verwoest en de gronden werden als nationaal domein verkocht. De monniken slaagden er uiteindelijk wel in om het gebouw en de gronden terug te kopen.
De kapel werd in 1818 hersteld (lees er meer over in dit blogartikel), maar er werden geen missen meer gehouden. De kapel diende vooral voor de Ommegang naar Ter Doest.
Of hoe een ruzie tussen twee abten ervoor zorgde dat Lissewege verrijkt werd met een kapel.
Bronnen:
DENDOOVEN, L., De ommegang van Lissewege, 1958.
Lissewege & Ter Doest, Monnikenwerk, Lannoo, 2004
Lissewege in oude prentkaarten
BALLEGEER, J., “Kapellen in onze Zwinstreek”, Rond de Poldertorens, 2004, 35-82.
https://www.tenduinen.be/nl/het-verhaal-van-icarus-de-val-van-een-tegenabt
https://web.archive.org/web/20210512055316/http://grootseminariebrugge.be/gebouw_3.htm
https://www.tenduinen.be/nl/mooie-aanwinst-voor-het-abdijmuseum-schilderij-abt-campmans
https://www.tenduinen.be/nl/dichtwerk-van-17de-eeuwse-duinheren-aanwinsten-voor-het-abdijmuseum
