De abdijschuur van Ter Doest is het enige gebouw dat overgebleven is van de oude Cisterciënzerabdij Ter Doest. De schuur dateert wellicht uit de veertiende eeuw en is een pareltje. Begin 2022 kwam in het nieuws dat de abdij van Ter Doest nog in de weilanden verborgen ligt en wellicht zal opgegraven worden. Je leest er meer over in dit blogartikel.
Meer artikelen over Ter Doest vind je in de kennisbank van deze website.
De eerste abdij in Lissewege
De eerste abdij werd gesticht in 1106 door Franse Benedictijnen van St.-Riquers. Lambert, heer van Lissewege had hen grond gegeven. In 1176 nemen de Cisterciënzers de abdij over. Ter Doest had de abdij van Ter Duinen als moederabdij. De abdij heette toen nog niet Ter Doest maar Thosan. Later werd dit Doest om te evolueren naar Ter Doest.
Verschillende soorten broeders
In de abdij waren er lekenbroeders (meestal gewone jongens die werkten op het veld en in de keuken) en monniken (meestal adel of rijk) die zich wijden aan het gebed of werkten in het scriptorium. Sommige monniken van Ter Doest hadden zelfs opleiding in Parijs.
De abdij had enorm veel gronden in haar eigendom. Tot in het huidige Zeeuws-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen.
Het scriptorium van abdij Ter Doest in Lissewege
De abdij van Ter Doest had een befaamd scriptorium. Dit is een plaats waar monniken boeken overschreven of zelf boeken schreven. Na het einde van de abdij zijn zij overgegaan naar de abdij van Ter Duinen. Er zijn er tientallen bewaard gebleven die nu bewaard worden in de Openbare Bibliotheek van Brugge en het Grootseminarie te Brugge. Je kan via deze link naar de website van Erfgoed Brugge de collectie geschriften van Ter Duinen en Ter Doest bekijken.
Meer over de scriptoria van Ter Doest en Ter Duinen kan je lezen via deze link over Besloten wereld, open boeken. Een boek waarin je meer informatie vindt over de geschriften van Ter Doest is het boek van Anselm Hoste, De geschriften van Ter Doest (enkel tweedehands nog verkrijgbaar).
Wil je meer uitleg over een scriptorium? Kijk dan ook naar het blogartikel "Wat was het scriptorium Ter Doest in Lissewege?"
Het refugehuis van Ter Doest in Brugge
Weinigen weten dit, maar op de locatie waar in Brugge nu het Grootseminarie gevestigd is (Potterierei) was ooit het refugehuis van de abdij van Ter Doest. Een nog oude pandgang in het Grootseminarie is nog een onderdeel van dit oude refugehuis. Doordat Ter Doest eerst naar het Bisdom Brugge ging en later in handen kwam van de abdij van Ter Duinen, werd het refugehuis ook bezit van de abdij van Ter Duinen die daar op die plaats een nieuwe abdij bouwden tussen 1628 en 1642.
Wie de locatie van het oude refugehuis van Ter Doest wilt opsnuiven, kan altijd een rondleiding (enkel groepen) aanvragen bij het Grootseminarie via deze link. Je kan ook in de bibliotheek na afspraak geschriften van Ter Doest raadplegen.
Bekende abten en lekenbroeders van de abdij van Ter Doest
Ter Doest had een aantal bekende abten of lekenbroeders:
- Desiderius Haket (de familie Haket speelde een rol in de moord op Karel de Goede, het is onbekend of deze abt tot deze familie behoorde), die later abt werd in Koksijde,
- Adriaan Lanchals, de broer van Pieter Lanchals, de schout van Maximiliaan van Oostenrijk die in Brugge vermoord werd waardoor de Bruggelingen zwanen op de reien moeten laten zwemmen volgens de legende. Wil je meer lezen over Adrianus Lanchals, dan kan dit via deze link naar het artikel 'Adrianus Lanchals, een monnik in de schaduw van zijn machtige broer.'
- Willem van Saeftinghe: lekenbroeder, die voordien waarschijnlijk een tempelier was. Historiscus Bernard Schotte vond in de stadsrekening van 1300 een verwijzing naar een tempelier met de naam Willem van Saeftinghe. Hij had een nogal opvliegend karakter en het is bekend dat de tempeliers soms leden als straf naar de Cisterciënzers stuurden om als lekenbroeder op het land te werken. Hij zou een doorslaggevende rol gespeeld hebben in de Guldensporenslag. Maar hij vermoordde de keldermeester van de abdij en verwondde de abt zwaar, zodat hij uiteindelijk na een vlucht op de kerktoren van Lissewege, in de ban werd geslagen. Hij zou gestorven zijn in Rhodos op weg naar Jeruzalem als hospitaal ridder.
- Vincent Doens, de laatste abt van Ter Doest die met lede ogen moest zien hoe het Bisdom Brugge zijn functie afschafte en de eigendommen van de abdij overnam. Zijn portret hangt, o ironie, in het bisschoppelijk paleis te Brugge.
- Jacob Moerman was de laatste monnik van Ter Doest.
Na de dood van de laatste monnik van de abdij van Ter Duinen, Nicolaas De Roover in 1833 gaan alle eigendommen naar het bisdom Brugge.
De afbraak van de abdij Ter Doest
De abdij had een eigen kerk, een Onze Lieve Vrouw kerk die iets kleiner was dan de kerk in het dorp en een molen. Samen met de abdijgebouwen werd alles afgebroken. Het enige wat overgebleven is, is het poortgebouw (1622), de abdijhoeve met duiventoren en de monumentale abdijschuur. Het dak van de schuur was tot in de achttiende eeuw met stro bedekt.
De abdijschuur werd in de periode 2001-2003 gerestaureerd door de provincie West-Vlaanderen. Momenteel is op het domein Hostellerie Ter Doest gevestigd.
Rogier van Ter Doest
De abdij van Ter Doest inspireerde ook de VRT in de jaren zeventig met een jeugdreeks over Rogier van Ter Doest, deels opgenomen in Lissewege (en ook Bokrijk).
Zit de abdij van Ter Doest in Lissewege nog in de grond?
Na de tweede Wereldoorlog werden er stenen uit de oude abdij nog in de kerktoren gestoken, maar daar werd uiteindelijk mee gestopt en alles werd terug dichtgegooid. Volgens enkele getuigenissen van oudere Lissewegenaars waar ik mee gesproken heb in kader van de research voor mijn boek, liggen er nog altijd restanten van de oude abdij in de weidegronden. Tijd om eens archeologisch te onderzoeken?
Update: twee jaar na het schrijven van dit artikel werd ontdekt dat de abdij inderdaad nog in de grond zit. Lees dit blogartikel over de vondst van de abdij van Ter Doest in Lissewege.
Meer informatie over Ter Doest op inventaris onroerend erfgoed
