Wat was de schuttersvereniging in Lissewege?
Lissewege had ooit een schuttersvereniging met handbogen. Wanneer die ontstaan is, is onbekend. Er zijn zelfs nog overblijfselen van deze schuttersvereniging, maar helaas liggen ze in de archieven van het Sincfalamuseum in Heist en zijn ze niet te bezichtigen voor het publiek.
Hoe komen stukken van Lissewege in Knokke-Heist terecht?
De uitleg hiervoor vind ik op de website van Sincfala.De heemkundige kring Sint Guthago schonk deze vlaggen aan het Museum Sincfala.
In 1960 werd op initiatief van de Heemkundige Kring Sint Guthago te Lissewege het embryo van een streekmuseum opgericht. Het richtte zich hoofdzakelijk op verdwenen landbouwfolklore en heette daarom Poldermuseum.
Samen met Lissewege vormden de gemeenten Heist en Knokke eertijds het “Ambacht Lissewege, parochies binnen het “Brugse Vrije”. Toen na tien jaar de stichters zich verplicht zagen (o.m. wegens plaatsgebrek) een andere locatie te zoeken, zond men vlug steun bij het bevriende bestuur van Heist. Met de fusie Knokke-Heist kreeg het museum een nieuwe naam : Sincfala.
Helaas zijn deze stukken niet te bezichtigen.
De schuttersgilde van Lissewege was de schuttersgilde van Sint-Sebastiaan.
Welke stukken van de schuttersgilde Sint-Sebastiaan bestaan er nog?
Er bestaan nog oorspronkelijke stukken van de oud-Lisseweegse handboogschuttersvereniging, waarbij de oudste data dateren uit de zeventiende eeuw (alle foto's zijn van Sincfala).
1. Een rode banier (1825-1879) in velours met bloemenmotief
Het gaat om een driehoekige vlag aan een 3 meter lange stok. Aan de ene kant kan je een afbeelding zien van Sint-Sebastiaan die doorboord wordt met een pijl en aan de andere zijde een wapenschild met het opschrift Lisseweg (1825-1879) op een blauwe achtergrond.
Er is ook een andere vlag, bewijs is deze foto waarop een andere vlag staat met het jaartal 1818.
De banier, vlag of vaandel (vaak verschilt de benaming) werd meegedragen tijdens processies en/of gebruikt tijdens misvieringen.
In een artikel in het heemkundig tijdschrift Rond de poldertorens verscheen volgende tekst over de banier van de Sint-Sebastiaangilde van Lissewege staat het volgende:
“De banier van de Sint-Sebastiaangilde van Lissewege is van zeer grote waarde. Hij dateert uit de eeuw met een vernieuwd schild uit 1879. Deze banier meet ongeveer twee meter op één. Het tussen bordeaux en cramoisie (donkerrood) zwemend doek is afgeboord met galon. Het ronde inzetschild vertoont een afbeelding van Sint Sebastiaan met op de achtergrond een kasteel. De keerzijde draagt een schild met het Jerusalemkruis, twee gekruiste bogen en een palmtak en de tekst: "Lisseweghe 1825-1879". De vlag hangt aan een drie meter lange stok. Het schild zou een restauratie uit 1879 zijn.”
2. Schakelketting van de oude gilde van de schuttersgilde
Een schuttersgilde bestond uit verschillende afdelingen: een oude gilde, oude mansgilde of mansgilde en de jonge gilde, de jongmansgilde of jongensgilde. De oudere leden en de jongeren dus.
Wie de jaarlijkse schutterswedstrijd won, werd koning en die gaf een schakel met zijn naam op aan de schuttersgilde die werd vastgehecht aan een schuttersketting. Deze ketting droeg de koning tijdens feestelijkheden en processies. De koning was dus de beste schutter. De hoofdman, deken of zorgers van een schuttersvereniging werden verkozen door de leden en vormden het bestuur van de vereniging. Leden moesten vaak een eed afleggen. Voor overledenen van een schuttersgilde werd vaak een mis betaald met geld van de ‘doodschuld’ die door elk lid moest betaald worden.
Op deze schakelketting van de oudemansgilde vind je volgende schakels terug, waarbij je kan zien dat sommige koningen moeite deden om origineel te zijn met de tekst bij hun naam (kijk of je een bekende naam terugvindt):
- Carolus Keisse Kooninck geschooten het jaer 1803 in Lisseweghe, smit
- Iosephus van Keersschaver Molenaer heeft koning geschoten van de mans gilde in Lissewege op den IX juny MDCCCXVI | 1716
- Pieter Veilsoel schoot gaai af, 1725 schenking.
- Gregorius Dondt als koninck verheven heeft dese schaekel aen de gelde van Ste Sebastian gegeven ter paroghe van Liswege ten jaere 1787.
- Carolus Van Kerschaver als koning verheven heeft desen schaekel aan de oude gilde van St Sebastiaen gegeven tot Liswege 1780.
- Francois De Swaef als coninck verheven heeft de schaekel aen de gilde van St Sebastiaen gegeven tot Liswege den 31 meye 1764.
- Eerasimvs Berrens coninck van S Sebastiaen in Leisewe heeft 1650.
- Franciscus Coppens als koninck verheven Heeft Desen Schakel Aen de jonge gilde van den h. Sebastiaen tot Lisweghe gegheven den 14 Meije 1775.
- Kleine hanger met opschrift Pieter Uterwulghe.
- Gedenkpenningen met naam en jaartal:
- Bernardus Claeys, 1838 Io Sette,
- 1822 afbeelding H. sebastiaen|
- Tekst op overige penningen (voor - achter):
- Carolus D'Hondt Brouwer heeft Koning geschoten van de Mans Gilde in Lissewege ten jaere 1822.
- D'Heer E. De Jonghe Koning geschoten 15 Juny 1873. - MANS GILDE St. Sebastiaen Lifseweghe.
- D'heer C.st Van Kersschaeve bakker Lisseweghe - In 1870 den 20 Juny Schoot ik straf Met Kloeken moed De Gaei van eere af.
- P. Diericha-Visschers heeft koning geschoten den 18 juni 1876 - MANS Gilde St. Sebastiaen Lisseweghe.
- Livinus Maenhout.
- KONING P. De Vlieger 25 juni 1867, MANS Gilde St. Sebastiaen Lisseweghe
- In 1870 den 12 Juny Schoot ik straf Met een Kloeke moed Den Gaei van eere af - D'Heer J Van Kersschaver Brouwer Lisseweghe.
3. Schakelketting van de jongmansgilde Sint-Sebastiaen Lissewege
Ook de jongelingen hadden hun eigen ketting voor hun beste schutter. Opnieuw zijn er hier originele teksten te lezen. Uit één schakel valt uit een afbeelding af te leiden dat men waarschijnlijk schoot op de hoge of staande wip. Dus verticaal in de lucht schieten naar een gaai (meer info over staande wip vind je via deze link)
De teksten van de schakels op deze ketting zijn de volgende:
- J. Claeys hoog verheven heeft geschooten binnen Lisweghe 21 juni 1810 Konink van de jongmans gilde en heeft deze schaekel gegeven.
- Franciscus Joannes Claeys als koning verheven heeft dezen schaekel aen het jongmans-gilde gegeven in Lissewege ten jaere 1819. 't Is dry yaer dat hy heeft koning geschiet en het ent heeft hem nog niet verdrieve.
- François Dejaeger als Koninck van de jongmans Gilde van St. Sebastiaen van Lisseweege.
- Jacobus D'hondt als koninck verheven heeft dese schaekel aen de jonge gilde van st. sezbastiaen gegeveven ten jaere 1781.
- 1816 Constantinus van den Kerkhove. Als Koning verheven heeft deze schaekel aan de Jonge Gilde van St. Sebastiaen tot Lisweghe gegeven 1816
- Ten jaer 1803 was Hinricus Timmerman als koning verheven heeft deze schaekel aen de Jonge Gilde van St Sebastiaen ter parochie van Lissewege gegeven. Ten heeft mij nog niet verdroten dat ik den eer gaey hebbe afgeschoten.
- Amandus van Belle als koninck verheven heeft dese schaekel aen de jongmans gilde van St. Sebastiaen tot Lissweghe gegeven ten jaere 1768
- Michiel Brucquet als coninck verheven heeft deze schakel aan de jonge gilde van St. sebastiaen gegeven 1721. (afbeelding hoge wip met vogel)
- Marck Aldein was cveninck als men et jaer 1617 heeft gheschreven. Soo heeft hi dese schilt an de gilde van de hantboge in Lisweghe ghegeven.
- Gedenkpenning naam en jaartal:
- Phillipus Jacobus Dhondt 1822
- Jacobus Blommaert 1833
- Koning ioseph Sette - Medalie gegeven 'teynde zijnderdry jaeren 1828
- Van Kersschaever 23 juny 1867
- Franciscus Franckin 1828
- Bernardus Claeys 1822
- Freyne Louis 1876-1879. |https://nl.wikipedia.org/wiki/Dudzele
- Kleine penning met opschrift 'Martin van Pachterbecke als hy. Hy was coninck als men de gaei schoot 1678'.
Zo had bijna elk dorp wel zijn schuttersgilde. Dudzele, Oostkerke, Westkapelle, Heist, Knokke, enz… hadden allemaal hun eigen schuttersgilde.
Waarom waren schuttersgilden populair?
Boogschieten bestaat al eeuwenlang. Oude beschavingen, zoals de oude Egyptenaren, Grieken, Romeinen, Perzen, Scythen en Chinezen hadden altijd veel boogschutters in hun legers. Pijlen waren zeer effectief tegen grote legers. Wie veel boogschutters had, vergrootte zijn kans om te winnen. Het is niet voor niets dat goden (Apollo) en helden (de Griekse Odysseus) vaak met een boog werden afgebeeld.
In de middeleeuwen werd de volledige bevolking opgevorderd bij oorlog. Je had ook militaire milities die door de steden of vorsten werden opgevorderd om mee ten strijde te trekken. Stedelijke boogschutters vormden geduchte strijders, die tactisch in afzonderlijke korpsen binnen de stadslegers werden ingezet. Ze werden anders ingezet dan het voetvolk.
Naast de klassieke legerindeling van de ambachten, werden de meer gegoede burgers van de grote steden ingedeeld in aparte korpsen: ofwel de hand- en kruisboogschutters ofwel de poortelijke ruiterij. De boogschutters waren zich bewust van hun waarde. Zo ontstonden in de loop van de veertiende eeuw kruisboog- en handbooggilden als een soort religieus-caritatieve broederschappen, waar men in beperkte kring kon oefenen door te schieten op windmolens (horizontaal of liggende wip of verticaal of staande wip). Daarom dat men soms spreekt men ook van een papegaaischieting.
Door zich te organiseren in een vereniging kon men lidgelden innen, zorgen voor een oefenterrein, wedstrijden organiseren en zelfs een kapel oprichten voor het zielenheil van de boogschutters. Wedstrijden tussen verschillende schuttersgilden werden georganiseerd. De schuttersgilde was dus een ontspanningsvereniging met een duidelijke organisatie die een ontmoetingsplaats was voor de leden. Dit was ook zo in Lissewege.
Zo kan men een document over de kerkelijke organisatie uit 1815 lezen over Lissewege:“Er bestaat ook een St-Sebastiaansgilde, die tweemaal in het jaar een mis laat celebreren; waarna mannen en vrouwen bijeenkomen en tot slot dansen. Maar er bestaat geen aanleiding tot klachten. De pastoor acht het eerder gevaarlijk deze bijeenkomsten te verbieden, maar hij doet alles wat in zijn macht is, om zijn parochie goed te houden.”
De pastoor in Lissewege was dus niet echt een fan van de schuttersgilde. Naast het dansen, moest er natuurlijk geschoten worden (met de boog natuurlijk) en dat gebeurde met een handboog.
Wat is het verschil tussen een handboog en kruisboog?
De kruisboog of voetboog wordt opgespannen in de beugel van de boog een voet te plaatsen, de pees van de boog aan te trekken en vervolgens een korte, dikke pijl in de goot te leggen. Dit zijn bogen die door iedereen zonder veel opleiding kunnen gebruikt worden. Met een kruisboog kon je maar ong. 5 pijlen per minuut afschieten, want een kruisboog was zwaar en traag in het herladen. Door het gebruiksgemak was een kruisboog in de middeleeuwen populair. De nog bestaande Sint-Jorisgilde in Brugge gebruikt bijvoorbeeld de kruisboog.
De handboog of longbow wordt met de hand gespannen, maar vraagt meer oefening. Want hier moet je rekening houden met de trekkracht waarmee je jouw boog spant om iets te kunnen raken. Een handboog vraagt meer oefening. Een handboogschutter was dus waardevoller dan een kruisboogschutter en werd ook beter betaald in de middeleeuwen. Met een handboog kon je gemiddeld 12 tot 16 pijlen per minuut schieten. De training duurde lang en een handboogschutter moest ook altijd blijven oefenen. De nog bestaande Sint-Sebastiaansgilde in Brugge gebruikt de handboog.
Op deze prent zie je het verschil tussen een handboog en een voetboog. Boogschieten - Jan Luycken - 1712 - Rijksmuseum Amsterdam
De introductie van vuurwapens zorgde ervoor dat de boog op het slagveld steeds minder nut kreeg. Een geweer kon zo door een schild heen gaan en vergde weinig training. Vroege vuurwapens waren echter nog lange tijd in feite minder effectief dan een getrainde handboogschutter.
Waarom is de naam Sint-Sebastiaan gebruikt?
Sint-Sebastiaan was een christen uit Milaan, geboren te Narbonne, uit de derde eeuw na Christus. Hij was onder keizer Carinus soldaat en onder keizer Diocletianus leider van de praetoriaanse garde. Sebastiaans ouders waren christenen. Hijzelf bekeerde zich in het geheim, omdat de christenen toen nog door de Romeinen vervolgd werden, en hielp de mensen die leden onder die vervolgingen. Als soldaat onder Diocletianus zou hij wonderen hebben verricht en hield hij lange redevoeringen. Hij viel hierdoor in ongenade bij de keizer, nadat die ontdekte dat hij christen was. Soldaten arresteerden hem en doorzeefden hem op het Marsveld met pijlen. Volgens een ander verhaal werd hij naakt aan een boom of paal gebonden.
Men wilde hem begraven, maar merkte dat hij nog leefde. Hij werd verzorgd. Enkele dagen later stond Sebastiaan op de trappen van de tempel van Sol Invictus om de twee keizers te wijzen op hun onrechtvaardig optreden tegen de christenen. Opnieuw werd hij gearresteerd en in het Circus van Rome doodgeknuppeld; zijn lichaam werd in de riool gegooid. De heilige Lucina (een ander verhaal zegt dat het Irene was) nam zijn stoffelijk overschot mee, waste het en begroef hem in de catacomben aan de Via Appia op de plaats waar nu de basiliek van Sint-Sebastiaan buiten de Muren staat.
Sint-Sebastiaan is de beschermheilige van onder andere de (boog-)schutters (veel schutterijen dragen zijn naam), soldaten, jagers, steenhouwers, tuiniers, kleermakers en brandweerlieden Verder was hij één van de zes pestheiligen, kinderen kregen zijn naam om onder andere pest, lepra, zweren en andere ziektes af te weren.
Schuttersgilden gebruiken daarom vaak de naam Sint-Sebastiaan.
Hoe oud was de schuttersgilde Sint-Sebastiaan in Lissewege?
Dat is niet met zekerheid vast te stellen. In documenten voor 1600 is er geen sprake van een schuttersgilde. De oudste datum die je kan terugvinden op één van de zilveren schakels of schilden van de hierboven vermelde schutterskettingen is 1617. In 1627 komt voor de eerste keer de naam van de jongmansgilde voor in de parochierekeningen. Dit wil echter niet zeggen dat de gilde niet vroeger bestond, er zijn gewoon geen oudere documenten/parochierekeningen te vinden.
De schuttergilde bezat op een gegeven moment zelfs eigendom in Lissewege: een schotterije of Schottershof (kadastraal: 50e begin, Kad. 759c, 760d., 761e. - Rab. Brugse Vrije 2997 (1680)). In de Franse tijd werden alle goederen echter verkocht. In een schrijven van de Franse distriktscommisaris van 22/12/1824 staat er dat te lezen “dat de goederen vantijds toebehoord hebbende aan de schutterije, onder de naam van St.-Sebestiaen binnen deze gemeente verkogt zyn door het gewezen fransch gouvernement en dat er heden geene van de goederen meer in wezen zyn.”
Gelukkig hebben de schutters nog hun sporen nagelaten (alleen jammer genoeg niet in Lissewege…).
Bronnen:
DE SMET, J., “Drie documenten over vroegere kerkelijke toestanden (1415-1628-1815) in ons gebied”, Rond de poldertorens, 1966, 1-14.
VANDEPITTE, G., “De dorpskom van Lissewege en omgeving (2), Rond de poldertorens, 1970, 75-89.
PECKELBEEN, R., “Dekt de vlag de lading?”, Rond de poldertorens, 2000, 109-121.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Middeleeuwse_oorlogsvoering
https://www.sebastiaansgilde.be/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Boogschieten
https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Sebastiaansgilde_(Brugge)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Sebastiaan_(heilige)
